Бүгүн, алтынньы ый 13 күнүгэр, дойду үрдүнэн тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэрин уонна оҥорон таһаарар промышленность күнүн көрсөбүт. Суолталаах күнү көрсө Абый улууһун тыа хаһаайыстыбатын управлениетын начаалынньыга Роман Калининскайдыын кэпсэттим.
— Роман Гаврильевич, тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэрин күнүнэн истиҥ эҕэрдэ. Өссө биир кыстыкка үктэнэн эрэбит. Билиҥҥи турукпут улууска хайдаҕый?
— Эҕэрдэҕэр махтал. Тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлии сылдьар коллегаларбын барыларын бу үөрүүлээх күнүнэн эҕэрдэлиибин. Үлэҕит-хамнаскыт таһаарыылаах, доруобай буолуҥ.
Алтынньы 10 күнүн туругунан улуус үрдүнэн ынах сүөһү ахсаана 582 төбө, олортон 233 ыанар ынах. Сылгыбыт ахсаана 1046, онтон 512 төрүүр биэ.
Кэнники сылларга түргэнник ситэр салааҕа кыралаан үлэлэстибит. Куораттан «Кобохин» бааһынай хаһаайыстыбаттан сибиинньэлэри аҕалбыппыт — 5 тыһы, 1 атыыр. Иитэр кыахтаах уонна баҕалаах «Тирэх» ТХПК Анатолий Васильевич Стручковка туттарбыппыт. Кини икки сыл устата 160-ча сибиинньэни төрөтөн нэһилиэнньэҕэ атыылаата. Билигин нэһилиэк аайы баар. Ханна эрэ аҕыйах, ханна эрэ элбэх.
Куурусса иитиитинэн дьарыктанан эрэллэр. Нэһилиэктэргэ, Белай Гораҕа баар. Тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга дьарыктаах буолуу киинин бырагырааматынан икки нэһилиэк үлэлээбиттэрэ. Ол курдук Сыаҥааннаах уонна Сутуруоха нэһилиэктэрин баһылыктара Олег Петрович Корякин уонна Владимир Вадимович Новиков ылсыбыттара. Түмүгэр түргэнник ситэр салаа сайынна, саҥа тэпилииссэлэр тутулуннулар, нэһилиэнньэ үлэлии сылдьар.
Табабыт ахсаана, хомойуох иһин, аҕыйах. Бүгүҥҥү туругунан 40-ча эрэ баар диэн иһитиннэрии киирдэ. Сааскы хараал түмүгүнэн 59 төбө, онтон 47-тэ төрүүр диэн ааҕан кэлбиппит. Бу сайын устата 20-тэн тахса тугуттаах этибит. Күһүҥҥү хараал сэтинньигэ буолуохтаах, хас таба баара чуолкайданыа. Усуйаана улууһуттан былырыын саас 80-ча табаны массыынанан тиэйэн аҕалбыппыт. Былаан быһыытынан саас 500 табаны «Таба Яна» тэрилтэттэн үүрэн аҕалыахтаах этибит. Кэпсэтиитэ барыта баран турар. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин хоту дойду төрүт дьарыктарын салаатын салайааччыта Иннокентий Михайлович Баланов көмөтүнэн кэлиэхтээхтэр этэ. Улуус бүддьүөтүттэн 600 тыһыынча солкуобай аҕалтарыыга көрүллэн, КФХ салайааччытын суотугар түспүтэ. Былаанынан күһүн аҕалыахтара.
Манна даҕатан эттэххэ, биһиги улууспут таежная диэн зонаҕа киирсэр. Уопсайа өрөспүүбүлүкэҕэ 4 зона баар. Тундровой зонаҕа- 1200, лесотундровойга – 1000, горнотаежнайга – 800 уонна таежнайга – 500 төбө таба баар буоллаҕына стандартка эппиэттиир ыстаада буолар. Өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 3 мөлүйүөнтэн тахса харчынан көмө оҥоһуллар. Онон былаан туолара хаһаайыҥҥа бэйэтигэр барыстааах, үлэтигэр да чэпчэки буолуо этэ. Бу инники сылларга кырдьык үптэрэ кырыымчык этэ. Бэйэлэрин кыахтарынан көрө сатаатылар, ол эрэн атахтарыгар тура иликтэр.
Улууска 4 ТХПК баар. Олортон 3 кыыллары иитиинэн, 1 балык хаһаайыстыбатынан дьарыктанар. Бааһынай хаһаайыстыба — 20-чэ. Сыыппара сылын ахсын хамсыыр. Саамай тутаахтар — кэтэх хаһаайыстыбалар. Бу өрөспүүбүлүкэҕэ орто көрдөрүүнү кытары тэҥ. Ол курдук өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн ТХПК-лар 20% ылаллар, 30% — КФХ-лар, 50%-тан тахсаны — кэтэх хаһаайыстыбалар.
От хампаанньата бүттэ, былаан туолла. Хаһаайыстыбаларга үчүгэйдик, тэрээһиннээхтик, сөпкө тэринэн үлэлээбиттэригэр управление уонна улуус дьаһалтатын аатыттан махтанабын.
Эбии аһылык туһунан эттэххэ, эбиэс 4 туонна курдук баар. Комбикорму түргэнник сайдар салааны тутааччылар саас барытын ылбыттара. Элбэҕи аҕалар сэрэхтээх. Ол курдук комбикорм харайыллар болдьоҕо кылгас – 6 ый. Ол кэнниттэн араас буолуон сөп.
Күһүн уу суолунан аҕалыыга «Туймаада агроснаб» тэрилтэҕэ 25 туоннаҕа сайаапка биэрбиппит, ону, хомойуох иһин, транспортнай ороскуот сабыллыбатыттан аҕалбатылар. Сорох хаһаайыстыбалар туонналыынан бэйэлэрэ сакаастаан аҕалыммыттар. Манна эмиэ өрөспүүбүлүкэ уопутуттан кэпсиэм этэ. Ол курдук киин улуустарга хаһаайыстыбалар атын эрэгийиэннэртэн комбикорм ылаллар эбит. Иркутскай, Амурскай, Алтайскай уобаластартан. Састаабыгар 20-лии ингредиеннаах: кукуруза, пшено, эбиэс, горуох уонна да араас. Сыаната да удамыр буолар.
Бырабыыталыстыба 678№-дээх уурааҕынан сүөһү иитээччилэргэ өйөбүлбүт — төбөҕө 30-туу тыһыынча солкуобай субсидия бэриллэр. Нэһилиэктэр уопсай төбөҕө субсидияны туруорсаллар. Нэһилиэнньэ этиитин учуоттуубут.
Инники былааммыт киэҥ, санаабытын түһэрбэппит. Табалары аҕалыахпытын наада. Сылгыбыт, сүөһүбүт ахсаанын элбэтэргэ үлэлэһиэхпит. Ахсаан эрэ буолбакка, хаачыстыбаҕа эмэ болҕомто ууруллара эрэйиллэр. Кэлэр сылга олохтоох бүддьүөккэ улуус дьокутааттара өйөөн тыһы убаһаларга 15-20 тыһыынча үбү биэрээри гынабыт. Быһа холуйан 50 төбөҕө былаанныыбыт. Эт суох буолан, кэлин сылларга дьон убаһаны, сүөһүнү күүскэ тутталлар.
Хаачыстыба өттүгэр эттэххэ, быйыл саас Абый нэһилиэгэр сылгы иитиитигэр улахан мунньах буолбута. Нэһилиэктэртэн бэрэстэбиитэллэр кэлбиттэрэ. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтиттэн Жирков Алексей Дмитриевич, Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын научнай чинчийэр институтуттан Иванов Реворий Васильевич кыттыыны ылбыттара. Реворий Васильевич тыа хаһаайыстыбатын наукаларын доктора, профессор. Кини Оттоох Атахха Слепцов Иван Ивановичтыын сылгы баазатыгар племенной хаһаайыстыба тэрийэргэ үлэлэри саҕалаан эрэр. Бу саас 30-ча сылгыттан хааннарын анаалыһын, ДНК-ҕа дааннайдары ылан барбыта. Онон бастакы хардыыларын оҥордулар. Биһиги улууспут дьаһалтатын кытары ЯНИИСХА дуогабар түһэрсэн турар. Бу үс сыл иһигэр племенной хаһаайыстба оҥоруохтаах диэн. Ону биһиги улууспут үбүн-аһын төлөөтөҕүнэ тыа хаһаайыстыбатын научнай-чинчийэр института үлэни ыытыахтаах уонна ол сууммаҕа биһиэхэ Слепцов Иван Иванович баазатыгар племенной хаһаайыстыба тэриллиэхтээх.
Түмүкпэр коллегаларбар, биир өйдөөх-санаалаах дьоммор өссө биирдэ эҕэрдэ. Кинилэр ыарахан салааҕа үлэлииллэр. Тыа хаһаайыстыбатыгар биир да күн өрөбүл суох, онон тулуурдаах үлэлэригэр махтанабын. Доруобай, дьоллоох буоллуннар. Туох даҕаны ыарахаттартан толлубакка, инники диэки сайдалларыгар, бородууксуйаны оҥоро туралларыгар баҕарабын.
Источник: Улуусмедиа