Новости
Абыйдар Усуйаанаттан табалары аҕаллылар
14 мая 2018

Биһигиттэн хоту сытар ыаллыы Усуйаана оройуона Абыйтан “Таба-Яна” тэрилтэттэн таба аҕала тиийбит бэрэстэбиитэллэри сылаас ытыһын үрдүгэр түһэрдэ. Түргэн-тарҕан туттунуу, үөрэ-көтө сэһэргэһии, уопсай дьыалаҕа бэриниилээх буолуу түмүгэр кэлиэхтээх табалар кэскиллээх Кэбэргэнэҕэ үктэннилэр, тап-тап табыйан ыстаадаҕа тиийдилэр. Онон үгэстийбит дьарыкка иккис тыын угуллуоҕа. Бу туһунан уонна да атын тыа хаһаайыстыбатын сонуннарын салгыы ааҕыҥ.

Бу күннэргэ халлаан хатаан турарынан хаар, муус ууллуута бытаан, ол да буоллар саргылаах саас сылаас тыына биллэр. Ол иһин биһигиттэн тэйиэс олорор Кэбэргэнэ олохтоохторо санаалара куорсун түүлүү чэпчээн эмиэ биир кыстыгы этэҥҥэ туораан эрэллэриттэн үөрүүлэрэ үксүүр.

Нэһилиэк дьаһалтатын тыа хаһаайыстыбаҕа специалиһа М.В. Слепцовы кытта телефонунан сибээстэстибит. Маҥнай утаа кэпсэтиибит Усуйаанаттан аҕалыллыбыт табалар тустарынан сэһэргэһииттэн саҕаламмыта. Онтубут уһаан-тэнийэн нэһилиэккэ тыа хаҺаайыстыбатыгар ахсаабат кыһамньы уонна ураты болҕомто уурулларынан диэлийэн таҕыста. Нэһилиэктэргэ сүөһү, сылгы иитиитинэн дьарыктанааччылар аҕам саастаах дьоннор эрэ буолалларын туһунан түгэн күөрэйдэ да ыас курдук ыстыырбыт мэлдьэһиллибэт. Дьиҥнээх хартыына оннук буоллаҕа. Оттон специалистыын кэпсэтииттэн көстүбүтүнэн Кэбэргэнэ эдэр уонна орто саастаах араҥата тыа хаһаайыстыбатын түргэнник ситэр салаатыгар илиитин чэрдитэр баҕалааҕа чопчуланна. Онон мантан салгыы сааһыламмыт матырыйаалы ааҕыҥ.

— Михаил Владимирович, олохтоох салалта Усуйааналыын кэпсэтиитин бэркэ дьирээлэһэн туран толордо. Кырдьыга, таба төбөтө маҥнайгы ахсааныттан аҕыйах кэллэ, ол төрүөтэ биһиги оройуоммутугар сыҺыана суох. Кэлии табалар туруктара хайдаҕый, ыйаахтаах сирдэрин буллулар дуо?

— Суол ончу хаалыан иннигэр 70-тан тахса табаны «Таба-Янаттан» аҕаллыбыт, туһугар, сэмэй ситиһии диэтэххэ сөп. Тыа хаһаайыстыбатын управлениетыттан Роман Калининскай, Григорий Атласов, ветуправлениеттан Руслан Слепцов, Кэбэргэнэттэн Мария Лебедева, Федор Рязанскай, баһылык Иван Атласов уонна мин үс суукка айаннаан нэһилиэкпитин буллубут. Кэлии табалар аҥардара тыһылар, кинилэри ыларга дьулуспуппут. Төрөөн-ууһаан бардахтарына, Кэбэргэнэни дойду оҥостоннор төттөрү охтуохтара суоҕа диэн өйдөбүлтэн. Бу кэмҥэ табалары көрүөхтээх-истиэхтээх «Искра» бааһынай хаһаайыстыба (сал. Ф.И. Рязанскай) нэһилиэктэн 90 км. ыраах сытр ыстаадаҕа табалары илтэ. Табаһыкка Сидор Сидоров, Ростислав Николаев, Анатолий Захаров кураторынан сыһыарыллан барсыбыттарын таһынан нэһилиэктэн доброволецтар көмө илиитин ууммуттара махталлаах дьыала. Уон киһи кэлии табалары кыайа-хото тутаннар карантиҥҥа туруордулар. Барыта табыллар ини диэн эрэлбит уота күүстээх.

— Кэлэр халлаан кэлэрэ чуолкай, соторунан сыһыыларга күөх анньыаҕа, сүөҺүгэ, сылгыга абыраллаах кэм чугаһыыр. Билиҥҥитэ хороҕор муостааххыт, сыспай сиэллээххит төһөнүй, төрүөх хайдаҕый?

— Сүөһү төбөтүн ахсаана 57, ол иһиттэн ынаҕа 21, 15 ынах төрөөтө. Арыый да бөдөҥ хаһаайыстыбанан Семен Алексеевич Пермяков «Успех» диэн бааһынай хаҺаайыстыбата буолар, сүүрбэччэ сүөҺүлээх. Хоһуун дьон бу дьарыктарыттан араҕар санаалара суоҕа биһигини үөрдэр. Маны таһынан, атыттарга да кинилэр тумус туттуллан холобур көрдөрөллөрүн этэр наада.

Сылгыбыт 143-кэ тэҥнэһэр, сүүрбэччэ саҥа төрүөхтэр билиҥҥитэ этэҥҥэлэр. От быгыар диэри сүөһү, сылгы аһылыгын саппааһа син баар, онон быстыы-ойдуу суох буолар чинчилээх. Аны сайыҥҥы оттооһуҥҥа былааммыт 215 туонна от. Бу олус эппиэтинэстээх хампаанньаҕа тэрээһин боппуруостарынан тиһигин быспакка дьарыктанабыт. Техника, оттук, үлэһиттэргэ ас-үөл боппуруостара кэмиттэн кэмигэр чуолкайдааһыны ааҺаллар. Сүбэ мунньахха нэһилиэккэ оттооһуҥҥа мобильнай биригээдэ тэриллиэхтээҕэ этиллибитэ сөптөөх. Дьон-сэргэ оттооһуҥҥа көхтөөхтүк кыттарга санаатын уурбута былааны толорорго тирэх буолар.

— Эһиэхэ ыччаттар хамсааһыннара күүстээх уонна уратылардаах диэни билэн олоробут. Холобур, тыа хаһаайыстыбатын салааларын сайыннарыыны туораттан кэтээн көрөрү сыыһанан аахпыккыт. Тус бэйэҕит суол тэлэргэ холонор аартыкка үктэммиккит. Мантан сиһилии кэпсии түс эрэ.

— Ис дьиҥэр, баҕа санаалары тута сурукка тиһэр сатамньыта суох буолуо. Олортон төһөтө туолуо, табыллыа-табылымыа биллибэт. Ити да буоллар, нэһилиэк ыччаттарын түмсүүтэ салайааччы Николай Очиров көҕүлээһининэн, олохтоох дьаһалта өйөбүлүнэн кэскиллээх санааларын сайа этэр, туруорсар уонна үлэ туоларыгар араас механизмнарын быҺаарсар. Холобурдаатахха, ыччаттартан нэһилиэккэ хортуоска олордуохха, көрөн-харайан үүннэрэн атыыга таһаарыахха диэн этии киирбитэ. Инньэ гынан «Туймаада-Агроснабтан» түөрт куул хортуоска ылбыппыт, олордуу саҕаланна да бааһынаҕа тиийэн түһэриэхпит. Оҕуруоппутугар күрүө-хаһаа үлэтэ кэтэҺэр. Оттооһуҥҥа сыһыары тутан эттэххэ, ыччаттарбыт киин оройуоннарга ыытыллар курдук күүлэйи бу сайын тэрийэргэ былааннаахтар. Оччотугар эдэрдэр көмөлөрүнэн от резервэтэ баар буолуоҕа. Салгыы эбэн эттэххэ, ыччат түмсүүтэ аны кыһын буолуохтаах ас-үөл дьаарбаҥкатыгар үгэстийбит бородууксуйа эрэ атыыланарын итэҕэс диир. Балык үрдүгэр олорорбутунан киниттэн бородууксуйа арааһын элбэтэр буоллар өссө үчүгэй буолуо этэ. Ол иһин ыччаттар манна үлэлэһиэххэ диэн санаалаахтар, холобур, хатарыллыбыт, ыыһаммыт балык, маакса о.д.а. Бу баҕа санаа туолуон сөп. Оройуоҥҥа сибиинньэ, көтөр иитэр салааларга акылаат уурулунна. Кэбэргэнэҕэ эдэр уонна орто саастаах дьон-сэргэ, 10-ча ыал, сибиинньэ иитэргэ бэлэмнэрин туһунан этэллэр. Онон «Тирэх» хаһаайыстыба атаҕар бигэтик турдаҕына биһиэхэ да бу салаа тоҕо суох буолуоҕай? Сидор Сидоров көтөр сымыыттарын аҕалтарбыта, төһө тахсарыттан уонна туруктарыттан көрөн нэһилиэнньэ манна эмиэ санаатын уурар. Тус бэйэм үс козаны Дьокуускайтан аҕалтардым, суолун ороскуотун дьаһалта уйуммута, баһылык Иван Атласов өйөбүлүгэр махтал буоллун.

… Кэпсэтиини туомтуу тардыахха. Национальнай нэһилиэккэ былыргыттан төрүт дьарык буолбут таба иитиитэ сап саҕаттан салҕанан инникитин сайдарыгар түөрэх түспүтэ киҺи сэргиир дьыалата. Онно эбэн эдэр ыччаттар тыа хаҺаайыстыбатыгар интэриэстэрэ улааппыта, сонун толкуйдары тобулаллара нэһилиэк инникилээҕин, кэскилэ сырдыгын көрдөрөр диэтэххэ баһан этии буолбат.

Газета «Хотугу кыым»корреспондент Афанасий Иванов