Ийэ. Бу тылга баар сүдү күүс, түгэҕэ биллибэт таптал, киһини манньытар ап. Ийэлээх буоламмыт үрүҥ күн сырдыгын, сылааһын билэбит. Ийэбит сатаабатаҕа, тобулбатаҕа, кыайбатаҕа бука суох буолуо. Кини нарын санна барытын тулуйар уонна кыайар. «Үлэ күүһэ» хаһыат ыалдьыттара саха ыалын тапталлаах кэргэннэрэ, амарах ийэлэрэ сүрүн үлэлэрин таһынан эбии дьарыктаах, туспа интэриэстээх Горнай улууһун далбар хотуттара. Талааннарын сайыннаран, уһугуннаран, сөбүлүүр дьарыктаахтарын туһунан астына кэпсииллэр.

Маһы ыллатар Саргылаана

Мин Саргылаана Семенова диэммин. Кэргэним Николай – таксист, 3 оҕолоохпут. Улахан кыыс Настя ХИФУ ИЗФИР салаатыгар 3 кууруска үөрэнэр. Иккис кыыс Алекса С.П.Данилов аатынан орто оскуолаҕа 4 кылааска үөрэнэр. Онтон уолбут, мурун бүөтэ Эрхаан 5 саастаах. “Кырачаан ымыылар” уһуйаан иитиллээччитэ. Бэйэм сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолору реабилитациялыыр кииҥҥэ, дьиэ кэргэни кытта үлэҕэ специалиһынан үлэлиибин.

Лобзигынан быһарынан 2017 сыллаахтан дьарыгырабын. Бастаан ватсапка, инстаграмҥа дьон оҥоһугун көрөн ымсыырар этим. Биир күн Дьокуускайга маастар-кылааска ыҥырыы баарын көрөн, хайаан да баран үөрэнэргэ быһаарыммытым. Хата, дьонум өйөөн, оҕолорбун көрөн “Чэ, кытаат”  диэн алҕаан ыыппыттара. Онон лобзик диэни харахтаан көрбөтөх киһи баран үөрэнэн кэлбитим. Дьэ, онтон маастар-кылааска сырыттым диэн инстаграммар таһаарбытым. Бастакы оҥоһукпун – ширманы оҥорон кэлбитим. Ону, дьиҥэр, кимиэхэ да атыылыыр санаам суох этэ даҕаны, олох күүстэринэн көрдөһөн атыылаһан ылбыттара. Дьэ, онтон ыла кыра-кыралаан сакаастар киирэн барбыттара.

Дьоҕур диэн син биир баар дии саныыбын, талаана суох киһиэхэ туох да ылбычча сатаммат. Бу үлэбэр үчүгэйдик суоттаныы, элбэх толкуй үлэтэ наада. Көтүмэх быһыы, сыыһа-халты туттуу олох суох буолуохтаах. Сыыһа быстыҥ – үлэҥ хаалар. Биирдэ эмит лобзикпын тутуохпун баҕарбат күннэрим баар буолааччылар, ону сылайыы дии саныыбын. Оннук күҥҥэ чугаһаабаппын, баҕаран туран ис дууһаттан оҥордоххо эрэ барыта табыллар.

Дьиэбэр-уоппар мэһэйдэппэппин. Ийэ киһи буоларым быһыытынан аспын астаан, дьиэ ис-тас үлэтин син биир бэйэм оҥоробун, онно кыыһым улаатан эрэр буолан көмөтө элбэх. Үлэлээх буоламмын, үлэ күнүгэр киэһэ 8 чаастан  гарааска тахсан уһанабын, өрөбүл күннэргэ дьиэ үлэтин үмүрүтэн баран ылсааччыбын.

Оҕолорбор бириэмэ тиийэр дии саныыбын, барыга бары тэбис-тэҥҥэ сырыттыннарабын. Биһиги дьиэ кэргэн оскуола, уһуйаан тэрээһиннэригэр көхтөөхтүк кыттабыт.

Телевизор көрбөппүн, иллэҥ бириэмэбин уһанарга аныыбын. Олох сатаан тугу да гыммакка олорбоппун, тыыным-быарым хаайтарар, таах олорортон сылайабын.

Эрдэттэн былааннанарбын сөбүлүүбүн, киэһэ ахсын сарсыҥҥы күммүн торумнуубун уонна ону ситиһэбин.

Сакаас бүттэҕинэ, бу оҥорон таһаарбыппыттан уонна дьон махталыттан улахан дуоһуйууну ылабын. Эбии үлэлииргэ, саҥаны айарга-тутарга күүс-уох эбиллэр курдук. Уһанарбыттан наһаа үөрэбин, астынабын, хал буолбаппын.

Минньигэс мороженайдаах урбаанньыт ийэ

Мин аатым Евдокия Осипова, Сунтаар улууһун Элгээйи нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. Бэрдьигэстээххэ оскуолабын бүтэрэн,  кэргэммин Дмитрийы кытта ыал буолан олохсуйа хаалбытым. Номнуо  10 сыл бииргэ өйдөһөн-өйөһөн олоробут. Ийэ, аҕа тапталларыгар угуттанар уоллаах кыыс оҕолордоохпут – улахан уол С.П.Данилов аатынан орто оскуола 2 кылааһын үөрэнээччитэ, кыыспыт “Кырачаан ымыыларга” сылдьар.

Саҥа саҕалыыр урбаанньыттарга “Бизнес киин” көмөтүнэн кэргэмминээн иккиэн бизнес арынан, этэҥҥэ үлэлэтэ сылдьабыт. Бэрдьигэстээххэ бастакынан 11 араас амтаннаах мороженайы, бургеры, минньигэс билиниини “Mix” кафе-мороженайбытыгар амсайыаххытын сөп.

Үлэ кэнниттэн бары бииргэ дьиэҕэ мустар буолан, ас астанан аһаан-сиэн, уруок аахсан бииргэ бириэмэбитин атаарабыт. Тутаах көмөлөһөөччүбүт – уолбут, кырачаан балтын көрөр-харайар. Ону тэҥэ күммүтүн иккиэн сүбэлэһэн тыырабыт, бириэмэбитин сөпкө аттарабыт. Өрөбүллэргэ эбээлээх, эһээбитигэр күүлэйдээн кэлэбит, эбэтэр киинэҕэ, мультикка барабыт. Улуус библиотекатыгар оҕолорбунаан сылдьарбытын туохтааҕар да ордоробут.

Хайаан да бэйэбэр бириэмэ аныыбын. Нэдиэлэҕэ үстэ тренажернай саалаҕа дьарыктанабын. Улуус общественнай тэрээһиннэригэр көхтөөхтүк кыттабын, ыччат “Улууспут туһугар” түмсүүтүн чилиэнэбин. Дьахтар киһи быһыытынан илиибинэн ону-маны оҥорорбун астынабын, оҥорбут оҥоһуум үөрүүнү эрэ аҕалар. “Бастыҥ бэлэх – илиинэн оҥоһуу” диэн этииттэн сиэттэрэн, бэлэхтэрбин бэйэм оҥорорбун сөбүлүүбүн. Дьиэ кэргэн иһигэр таптал, өйдөһүү-өйөһүү баар буолуохтаах дии саныыбын, оччоҕо барыта сатанан иһиэ.

Умнуллубут дьоҕуру сөргүтэн

Марина Дашинимаева диэммин. Үөһээ Дьааҥы улууһуттан төрүттээхпин. Улуус  баайга-дуолга уонна сиргэ сыһыаннаһыыга управлениетыгар сүрүн специалиһынан үлэлиибин, кэргэннээхпин, уоллаах кыыс оҕолоохпут.

Кыра эрдэхпиттэн уруһуйдуурбун, иистэнэрбин сөбүлүүр этим. Ол эрэн кэлин ити дьарыгым умнуллан хаалбыта, бириэмэ да суох курдуга. Оҕолонон олорон иэйиим киирэн. Саҥа дьыл саҕана фетртан харыйа оонньуурдарын тигэн саҕалаабытым. Онтон кыыс оҕоҕо фетр, фоамиран матарыйааллартан аксессуардары, араас киэргэллэри оҥорор буолбутум. Биир бэйэм иэйиим киирэрин кэтэһэбин. Сорох ардыгар тугу да оҥоруоххун баҕарбат буолан хаалаҕын, сороҕор түүн устата утуйар уугун умнан утаппыттыы айар үлэҕэ умса түһэбин.

Чаастаах үлэни кытта эбии дьарыгы аттарар уустуктардаах. Ол иһин үксүн оҕолорум утуйбуттарын кэннэ, чуумпуга оҥорорбун ордоробун. Сакаас бүттэҕинэ олус чэпчиибин, астынабын. Сакаасчыт сөбүлээбитин туһунан суруйдаҕына, эттэҕинэ, хас да бүк үөрэбин.

Ийэ ситиһиилээх суола

Елена Алексеева диэммин, гимназияҕа дириэктэри научнай-методическай чааска солбуйааччытабын, 3 оҕолоохпут, кэргэним Дима.

Үһүс оҕобун оҕолонон олорон, эбии харчыны хантан киллэрэбин диэн толкуйга түспүтүм уонна Ньургуйаана Скрыбыкина ыыппыт маастар-кылааһыгар сылдьыбытым. Бастаан оҕолорум төрөөбүт күннэригэр, бырааһынньыктарга дьиэ кэргэммэр оҥорон күндүлүүрүм. Онтон чугас дьоммуттан, коллегаларбыттан медовай, кыһыл бархат, бисквитнай тортарга сакаас киирэн барбыта. Тортарбын үксүн оҕолорбун утутан баран оҥоробун, килийиэҥҥэ тиэрдэрбэр илдьэ сылдьабын.

Ону тэҥэ билиҥҥи сайдыылаах үйэҕэ дьон үксүн интернет нөҥүө таҥнар-саптар, мал атыылаһар буолла. Онно таба тайанан, Москва куоракка атыынан-эргиэнинэн дьарыктанар дьону кытта билсэн, үксүн оҕо таҥастарыгар, түннүк сабыыларыгар сакаас ыллахпына ыыталлар. Улууспут нэһилиэктэриттэн да сакаастыыллар, өрүү атыылаһар дьонноохпун.

Бу дьарыктарым барыта кэргэним, оҕолорум өйөбүллэринэн тахсар. Өрөбүллэргэ, бары муһуннахпытына, бииргэ оонньуубут, оҕолорбун кытта остуоруйа ааҕарбын сөбүлүүбүн. Төрөөбүт күннэрин, Саҥа дьылы, Сэбиэскэй аармыйа күнүн, кулун тутар 8 күнүн, ыһыаҕы бары бииргэ дьиэ кэргэнинэн ылабыт. Аҕабыт икки улаханын дьиэ ис-тас үлэтигэр бииргэ илдьэ сылдьар, кыайар үлэлэригэр сыһыара үөрэтэбит. Сайынын оҕуруокка уу куталлар, куруолукпутун, кууруссабытын аһаталлар.

Сүрүн үлэлээх буолан улахан дьыалалары былаанныырбын ордоробун уонна онтубун ситиһэрбэр күнүнэн аттаран былааннанабын.

Иис абылаҥар куустаран

Туйаара Оленова диэммин. Сунтаартан төрүттээхпин. Кэргэммин Коляны кытта Бүлүүтээҕи педколледжка үөрэнэ сылдьан билсибиппит. Үс оҕолоохпут – икки кыыс уонна уол. Улахаммыт Вера С.П.Данилов аатынан орто оскуолаҕа 2-с “г” кылааска үөрэнэр, орто кыыс Виктория уонна мурун бүөтэ Айаал “Кырачаан ымыылар” уһуйааҥҥа сылдьаллар.

Бииргэ төрөөбүт эдьиийим, балтым, мин – үһүөн кыра эрдэхпититтэн иистэнэбит, баайабыт. Мин ордук иистэнэрбин сөбүлүүбүн. Иистэнэр массыынабын холбоотум да түмүгүн түргэнник көрөр курдук, “биирдэ олорон” турарбын сөбүлүүбүн. Тигэн бүтэрдэхпинэ санаам көнньүөрэр, чэпчээн хаалабын. Кимиэхэ да үөрэммэккэ баҕа өттүнэн бэйэм иистэнэбин, инникитин Наталья Прокопьевнаҕа үөрэнэр санаалаахпын. Кэлиҥҥи кэмҥэ кырачаан оҕолорго аналлаах сыттыктары, бортиктары, вигвам тигэбин. Кыргыттарым дьүөгэлэрин төрөөбүт күннэригэр бэлэхтэрин бэйэм оҥоробун.

Дьиэ кэргэнинэн бары мустар күммүт субуота уонна өрөбүл. Оҕолор төрөппүтү көрөн үөрэнэллэр дии саныыбыт. Ол иһин бурдук аһын тэҥҥэ астаһан, бииргэ оонньоон, уруокпутун ааҕан бары бииргэ күммүтүн атаарабыт. Сорох өрөбүллэригэр оҕолор эбээлээх, эһээлэрин кытта сылдьалларын ордороллор.

***

Ити курдук, эһиэхэ биһиги улууспутугар олорор, үлэлиир дэгиттэр талааннаах ийэлэри билиһиннэрдибит. Кинилэр талааннара мантан да антах дьону-сэргэни кэрэхсэтэ, үөрдэ-көтүтэ турдун. Бу дьиэ хаһаайкалара, ыал ийэлэрэ таба тайаммыт дьарыктарын киһи астына көрөр уонна киэн туттар.

Источник: УлуусMEDIA