Новости
ИВАН АТЛАСОВ: «АБЫЙ УЛУУҺУГАР ТАБАНЫ ИИТИИ СУОЛТАЛАНЫА»
25 августа 2020

Атырдьах ыйын 9 күнүгэр Ил Дархан табаһыт күнүн олохтуур туһунан ыйааҕа тахсыбыта. Онон кулун тутар бастакы субуотатыгар Табаһыт күнэ бэлиэтэнэр буолуоҕа. Ыйаах табаһыт идэтин суолтатын үрдэтиигэ, төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах хотугу омуктар үгэстэрин, төрүт дьарыктарын сайыннарыыга табаһыт оруолун билиэтиир, кинилэр олохторун тупсарыыга туһуланар. Аҕыйах хонуктааҕыта ылыныллыбыт Арктика социальнай-экономическай сайдыытын Стратегиятынан Абый улууһун сайдыытын тосхолугар табаны иитии суолталаныа. Мантан сиэттэрэн улууска соҕотох  таба иитиитинэн дьарыктанар Майыар национальнай нэһилиэгин баһылыга Иван Атласов табаны иитиигэ туох санаалааҕын кэпсээтэ. Иван Иванович табаһыттар тустарынан хаһыакка сырдатыа этигит диэн өссө эрдэ этэ сылдьыбыттаах.

–  Майыар кэрэ айылҕалаах, бултаах-алтаах, табалаах, сайынын күөх торҕо көбүөргэ сууланар, кыһынын кырсалыы кылбаарар сирдээх-уоттаах. Ол да иһин  манна дьон таптаан, ханна да халбаҥнаабакка, олохсуйан олорор. Киһи үөрэрэ, кэнники сылларга эдэрдэр дойдуларыгар кэлэллэр, дьиэ-уот тутталлар, олохсуйаллар.

Таба төрүт олохтоох, аҕыйах ахсааннаах хотугу омуктар төрүт дьарыкпыт, үгэспит буоллаҕа. Таба баар буоллаҕына, эбээн баар, таба суох буолла да, омук быһыытынан эбээн эстэр дииллэр. Национальнай нэһилиэк буоларбыт быһыытынан, сүрүн дьарыктарбытынан бултааһыны, балыктааһыны кытта тэҥҥэ таба иитиитэ  буолуохтаах. Табаны иитии урут уруккуттан республика, улуус экономикатыгар биир улахан суолталаах салаа.

Аны сир баайын хостооһун баламаттык барар. Хоту сиргэ промышленность кимэн киирэн эрэр.  Аҕыйах ахсааннаах хотугу омуктар быһыытынан төрүт дьарыкпытын, үгэспитин тутан хааллахпытына, айылҕа баайын үгэс быһыытынан туһанан олорор сирбит-уоппут көмүскэллээх буолуо этэ.

Кэнники сылларга таба ахсаанын элбэтэргэ улуус дьаһалтатын өттүттэн, бэйэбит күүспүтүнэн үлэлэһэбит. 2017 с. Рязанскай Ф.И. КФХ тэринэн, таба иитиитинэн дьарыктанар. Ити сыл тыа хаһаайыстыбатын министерствота тэрийэр эдэр фермердэр куонкурустарыгар кыттан, республикаттан 1,5 мөл. граҥҥа тиксибиппит. Онон 2 буран ылыллыбыта, үп-харчы боппуруостара быһаарыллыбыттара. Хомойуох иһин, ити сыл хаһан да түспэтэх халыҥ хаар түһэн, тыа хаһаайыстыбатын бары салааларыгар улахан хоромньу тахсыбыта. Табаһыттар 20 эрэ табаны тутан хаалбыттара.

2018 с. оройуон көмөтүнэн Усуйаана улууһуттан 74 табаны аҕалбыттара.

Билиҥҥи туругунан табаһыттар бэриниилээх үлэлэрин түмүгүнэн 63 табалаахпыт. Табаны иитиинэн Рязанскай Федор Иванович крестьянскай-фермерскэй хаһаайыстыбата дьырыктанар. Кэргэнэ Мария Константиновна Лебедева, төрүт табаһыттар оҕолоро, оҕо эрдэҕиттэн ыстаадаҕа сылдьан, табаһыт чэпчэкитэ суох олоҕун-дьаһаҕын олох кыра эрдэҕиттэн этинэн-хаанынан билэ улааппыт буолан, күүс-көмө буолар, ис сүрэҕиттэн таба баар буоларыгар ыалдьар.

Ыстаадаҕа Федоры кытта Захаров Анатолий Ильич үлэлиир. Быйыл Муомаҕа улахан баһаар буолан, тыатааҕы, бөрө элбэҕэ табаһыттарга ыарахаттары үөскэтэр. Аны ахсааннара аҕыйах буолан, ыһыллан хаалаллар. Онон табаны тыыннаах тутан хаалыы көрдөрүүтэ намыһах.

Күһүн 500 табаны атыылаһар сыаллаах тыа хаһаайыстыбатын министертвотын куонкуруһугар кыттарга былааннанабыт. Оччоҕо стандартка киирэн, табаһыттар государствоттан өйөбүллээх буолуо этилэр. Быйыл, холобур,  стандартка киирэр ыстаадаларга биир табаҕа көрүллэр көмө харчыта: 1. Туундара зонатыгар – 4 122 солк. 2. Туундара былаастаах ойуур зонатыгар – 4 617 солк. 3. Хайалаах тайҕа зонатыгар – 5 524 солк. 4. Тайҕа зонатыгар – 8 039 солк. Оттон 500-кэ диэри табалаах хаһаайыстыбаларга 3 834 солк.

Стандарка хабылыннахтарына, табаһыттар бюджеттан хамнастаныа этилэр. Хамнас тиийинэн олоруу алын кээмэйигэр тэҥнэстэ. 4 сылтан итэҕэһэ суох үлэлээбит, 35-гэр диэри саастаах эдэр табаһыттарга  олорор усулуобуйаларын тупсарыыга 1 мөл. солк. биир кэмнээх көмөнү көрөр туһунан «Эдэр табаһыт» бырайыак олоххо киирдэ.

Табаһыттар төгүрүк сылы быһа аар тайҕаҕа сылдьан үлэлиир айылҕа оҕолоро. Экстремальнай усулуобуйаҕа сылдьаллар. Билигин биһиэхэ кырдьаҕас дьон табаһыттыыр. Таба иитиитин эйгэтигэр эдэр дьон сыстара буоллар. Билигин ыччат түргэн харчыны батыһар. Ол гынан баран толкуйданыахтара диэн эрэл баар. Бириэмэ биир сиргэ турбат, техническэй прогресс, сайдыы баран иһэр. Билигин  сорох улуустар табаларын ахсаанын элбэтэн, сайдыы суолугар үктэннилэр. Харааллааһыҥҥа квадрокоптер диэн аныгы технологияны  туһаналлар. Итини таһынан табаны чииптээһин үлэтэ ыытыллар. Табаһыттар олорор, үлэлиир усулуобуйаларын тупсараллар. Сибээс, интернет баар, телевизор көрөллөр. Итинтэн көстөрүн курдук, таба иитиитин салаата аныгы кэми кытта тэҥҥэ хардыылыырын, көс олоххо саҥа технологиялар киириилэрин, табаһыттар үлэлэрэ чэпчиирин туһугар республикаҕа  үлэ бара турар.

Таба иитиитэ диэн аҥардас идэ, үлэ эрэ буолбатах, хотугу төрүт олохтоох омуктар үгэстэрэ, төрүт дьарыктара буолар. Бу салааны өрүттүү суолугар үктэннэрэр уолдьаспытын Арктика сайдыытын Стратегията да этэр.  Табаны иитии республика экономикатыгар суолталаах салаа буоларын,  табаһыт  төрүт үгэстэри, дьарыктары сайыннарыыга оруолун бэлиэтээн, Табаһыт күнэ олохтонно. Национальнай нэһилиэк буоларын быһыытынан, Майыар нэһилиэгин баһылыга Иван Иванович Атласов бу салааҕа ордук болҕомтону уурар наадалааҕын толкуйдуура оруннаах, нэһилиэк  үлэтэ-хамнаһа, инникитэ буоллаҕа.

Бэлэмнээтэ Сусанна Никитина.

Подробнее: ULUSMEDIA