Бу куннээ5и туругунан оройуонна 827 тєбє сылгы кыстаан турар, уhуттэн уєhэ саастаах биэтэ 500-тэн кыра тахса. Икки сыллаа5ыта буолан ааспыт кыhар5аннаах кыстык кэнниттэн сылгылар билиннитэ туруктара учугэй, соторунан тєруєх кэтэhиллэр.
Кулун тутар 21 кунугэр республика5а Сылгыhыт кунэ киэн далааhыннаахтык бэлиэтэннэ. Ебугэ са5аттан илдьэ кэлбит тєрут дьарыгы єрє тутааччылар, сылгыhыттар, кинилэргэ бол5омто ууруллубутунан, єйєбул кууhурбутуттэн уєруєхтэрин уєрэллэр. Онтон 116 тєбє сылгылаах кэбэргэнэлэр маннык бэлиэ даата баар буолта сылгы иитиитэ инникитэ єссє киэн кэскиллээ5ин кєрдєрєр дэhэллэр. Бааhынай хаhаайыстыбалаах Алексей Николаевич Слепцов 34 тєбєлєєх, «Улуннах» Сидор Семенович Сидоров 12 сылгылаах, оттон фермер Христофор Егорович Жирков хаhаайыстыбата дьонун сылгытын холбоон 35 сыспай сиэллээх. Бугун биhиги Кэбэргэнэлэр тумус туттар сурэх-бэлэс киhилэрин Христофор Жирков туhунан кэпсээн эhиги бол5омто5утун тардыахпыт.
Тyєрэх тyhyyтэ
Кини ийэтэ Анна Михайловна инникини анааран кєрєрyнэн дьонно-сэргэ5э биллэринэн тэннээ5э суох этэ. Аны туран yлэ ханна баарый, тугу гыныахха, ону оноруохха диэн тyбyгy эт бэйэтинэн кєрдєєн буларынан билиннэ диэри ахтылла сылдьар. Кэбэргэнэ5э 2004 сыллаахха маннайгы бааhынай хаhаайыстыбалар тэриллэр ахсааннаах кэмнэригэр Анна Михайловна єйyн yлэлэтэ охсон «Айылгы» диэн хаhаайыстыбаны тэринэр. Оччолорго сана са5алааhын буолан мунаарыы-саарбахтааhын угут дьыл бырда5ынаа5ар элбэхтэрэ. Ыал ийэтэ ону ол диэбэккэ утуйары-аhыыры кыйдаан туран угустук суурэн –кєтєн санаатын сиппитэ. Олох суолун устун уhуннук айаннаан улэнэн киhи киэркэйэрин уонна тиийинэр-тугэнэр олох кэлэрин билэр буолан кини эркээйилээх тобула5ас толкуйа толору туолбута. Хаhаайыстыба тобуктуур диэни билбэккэ бигэтик ата5ар турбута, дьонум са5алаабыппын муччу туппакка тигэ5эр тиэрдиэхтэрэ диэн єтє кєрбут уратылаа5а. «Айылгы» диэн ааттыын да5аны алгыстаах бааhынай хаhаайыстыба кун бугун кэбэргэнэлэргэ тутаах хаhаайыстыбанан сыаналанар. Ийэтиттэн ылбыт уєруйэ5инэн кинини Христофор Егорович дьоhуннук салайар.
«Sakha & English national characteristics»
Кэпсээнтэн кэпсээн диэбиттии, кинилиин билсиhиим да дьикти этэ диэххэ. Былыр учууталлаабыт буолан билигин да оскуола оло5ор интириэhим суппэт. Биирдэ истибитим Кэбэргэнэ5э VIII кылаас уєрэнээччитэ Егор Жирков английскайдыы тыыммат эрэ эбит, ол курдук холкутук санарарынан-тылбаастыырынан элбэхтэртэн чорбойбут. «Кэскилгэ хардыы» республикатаа5ы конференция кыайыылаа5ын «Особенности характеров саха и англичан на основе детского фольклора» диэн дакылаата хамыыhыйа быhаарыытынан Казань куоракка «Нобелевские надежды» аа5ыыларга кыттарга суумэрдэммит. Учугэй сонуну тус бэйэтиттэн истээри телефоннаабытым а5атыгар Христофор Егоровичка тубэстим. Тылтан тыл, этииттэн этии хатыллан «Айылгы» бааhынай хаhаайыстыба5а тиийбиппитин бэйэбит да билбэккэ хааллыбыт. Онон бу матырыйаалы суруйарга сананна5ым. Оттон Егор Жирковка уєрэххэ-олоххо ситиhии дабааннарын ыллар ылан ис диэн сырдык санаа ута5ын ыытабыт.
Алгыстаах Сыаганнаах учаастагар.
Христофор Егорович хаhаайыстыбатыгар уєhэ эппит сылгыларбыт таhынан хоро5ор муостаахтар хотонно толорулар, олортон уhэ ынахтар. Кэргэнэ Альбина Алексеевна, аймахтара Дмитрий Михайлович, наймыланар улэhит Гаврил Гаврильевич куннэ бутэн быстыбат тубуктээхтэр да мэлдьи уєрэ-кєтє сылдьар буоланнар сылайыы бэлиэтэ баара кєстубэт. «Айылгылар» сайын дэриэбинэттэн 3 кєстєєх Сыаганнаах диэн учаастакка олохсуйаллар. Ситэрэн эттэххэ, єбугэ сирин быра5ан кэбиспэккэ «єтєх-тєнургэстээх, сурт-кэриэстээх» диэни баар чахчынан дакаастаабыт дьоннор. Кинилэр 2015 сыллаахха СР ТХМ-тыгар «Дьиэ кэргэн фермата» диэн конкуруска кыттаннар 1 мєл. 800 тыh. солк. гранна тиксибиттэр. Бу харчыны Христофордаах биир солкуобайыгар тиийэ кєдьуустэээхтик туhаммыттара. Ол тумугэр конебаза5а тутуллар, 5х5,5 кв.м. дьиэ дьэндэйэр, амбартан са5алаан баанньыгар тиийэ дьо5ус тутуулар баар буола охсоллор. Сылгы тєрує5эр, кыhын-саас аhатарга анаан сылгы куруєлэрэ оµоhуллаллар. Христофордаах 35 сылгыга, суєhулэригэр анаан 50-60 туонна оту бэлэмнииллэр.
-Ус кєстєєх сиргэ тиийэн оттуохха диэтэххэ уустук буолуо. Аны туран дойду сир ходуhалара остуол ньуурун курдуктар, кроссовканан сылдьан куєх быйаны сомсоллор.. Оттуур сирдэрэ нэhилиэктэн илии уунуута чугастар, онон эрдэ кэлэн сынньаналлар, интернеккэ олoроллор. Оттон эhиги хайдах дьаhана5ыт?
— Урут 5-6 кєлунэр аттаах буолан олус абыранарбыт, аттарбыт сыыдамнара сурэ, хайа, уонна горючайга грамм да ороскуот суо5а. Хомойуох иhин, олор суохтар. Били халын хаардаах сылга биир кєлуур ат хаалтын ардай аhыылаах туора уоппута. Онон Сыаганнаахпытыгар буранынан барабыт, 4 сиэни унуордуубут, онон бє5є-та5а муосталары онорбуппут. Дэриэбинэ5э субу-субу кэлбэппит, ыраа5а да бэрт, уонна горючайы эбэн кэбис.
Христофор Егоровичтаах куєх от сэрбэйдэ да ходуhа5а киирэллэр эбит, били дойду дьонун курдук от ыйын 5гэр-6гар. Дьэ ол гынан баран ус хас куєлу кэрийэ сылдьан оттуур дьон быhыытынан мэктиэтигэр, хаар туhуєр диэри холлорун хамсаталлар. Ити аата, арааhа бала5ан ыйын ортотун диэки буолуохтаах. Кытай трактора охсордоох, салгыы ат кєлє харбатарын сыа-сым курдук тутан ардахха баттаппакка отторун мунньаллар, кэбиhэллэр. Мотокосилка баар. Кэпсэтээччим сиртэн сиргэ кєhєргутугэр таhа5аскытын сугэргит олус ыарахан ындыы эбит диэбиппэр дьиктиргии быhыытыйда. Оттур сирдэригэр буранынан кэлэллэрин эппитэ эбээт, ол миэхэ уна кулгаахпынан киирэн баран ханаспынан тахсан хаалаахтаабыт. Киhи сонньуйуох, бачча бытыкпын быhа уктуєхпэр диэри бураны сайын суурдэллэрин истэммин ойон тура сыстым. Мин ити кєлєну «снегоход» диэнинэн эрэ билэрбиттэн кыбыстан кыырайга кєтуєхпун халаан ыраа5а да сытта5а. 60-ча туонна оту ус эрэ киhи кылгас кэмнэ оттоон чєкєтєрє ыарахан. Ол иhин оройуоннаа5ы дьарыктаах буолуу Киинин кытта быстыспат ситим олохтооннор эбии кємє5є 2-3 киhи кэлэр эбит. Христофор Егорович онон Киин улэhиттэригэр махтанар.
Хоhуун ыал а5ата ДТ трактордаах буолан кэбэргэнэлэри тиэйэр-таhар улэнэн туох да омуна суох аhара абырыыр. Хата, быйыл хаар чараас буолан кучумэ5эйдэр а5ыйахтар. Жирковтар 3 о5олоро ыаллар, биир студент уонна ити уєhэ ахтыбыт Егор уєрэнээччибит баар. Кыhамньылаах тєрєппуттэр о5олоругар туох кыалларынан кємєлєhєллєр. «Кємє» диэн тылы таарыйбычча Христофор Егорович олохтоох дьаhалтаны, баhылык Иван Атласовы миэхэ наада тирээтэ5инэ учугэйтэн атыны онорботтор диэн бэрт иhирэхтик а5ынна. Ол аата салалта бу курдук урунэ-харана диэн араарбакка мєхсунэр туруу улэhити сыаналыыра кєстєр. Араас нолуоктары тєлєєhуннэ олус элбэх харчы барар диэн этэрэ оруннаах. Билэбит, Уhук Илин регион экономикатын куускэ сайыннарарга нолуок тєлєєhунун мехнизмнарыгар араас чэпчэтиилэр кииртэрин. Оттон биhиэхэ буолла5ына Дьокуускайдыын тилийэ тэлгэhэлээхтэрдиин ыраах сытар хоту улуустар тэн кэрдиискэ тураллара соччо єйдєммєт. Дьэ уонна мунньахтарга тыа хаhаайыстыбатын сайыннарыы, биир сиргэ тэпсэннээмэн диэн итийэн-кутуйан туран тыл бє5єну этиэхпитин тєhє ба5арар сєп. Оттон «Айылгы» бааhынай хаhаайыстыба тугу да этиммэккэ ахсым айан ата холобурдаах тэтимнээх уонна таhаарыылаах улэтинэн олох уйгутун уhаарсар. Оттон мин харахпар Сыаганнаах учаастагар Дьєhєгєй о5олоро сааскы аламай кун сылааhыгар сыламныы тураллара субу баар курдук кєстєн кэллэ.
Ааптар Афанасий Иванов