Новости
Ыраах айан суоппара саанан наҕараадаланна
30 июля 2018

«Үс Хатыҥҥа» ыраах айан айан суоппардарын идэлээх маастарыстыбаларын тургутар  күрэхтэһии буолан ааста.

edersaas.ru

Тэрээһини СӨ Ыраах айан суоппардарын регионнааҕы ассоциацията тэрийдэ. Уопсастыбаннай тэрилтэ тэриллиэҕиттэн ыраах айан суоппардарыгар тустаах болҕомто ууруллан эрэр.

СӨ Ыраах айан суоппардарын регионнааҕы ассоциациятын салайааччыта Евдокия Дьячковская кыттааччылары күрэхтэһиигэ бары сатабылларын уонна кыахтарын туһаналларыгар ыҥыран туран, маннык иһитиннэрии оҥордо:

— Куонкурус кыайыылааҕа атырдьах ыйыгар Татарстан Өрөспүүбүлүкэтин Набережные Челны куоратыгар ыытыллар үгэс буолбут Арассыыйа 25 регионуттан ыраах айан суоппардарын күрэхтэһиитигэр кыттыаҕа.  Саха сириттэн биир хамаанда барыаҕа.

СӨ Тырааныспар уонна суол сулууспатыгар дэпэртээмэнин салайааччыта Владислав Романов үлэ бэтэрээннэрэ-суоппардарга бочуоттаах ааттар бэлиэлэрин туттарда уонна күрэхтэһээччилэргэ ситиһиилээхтик кытталларыгар баҕарда.

«Чурапчы улууһа» МТ баһылыгын экэниэмикэ уонна инвестиционнай сайдыы боппуруостарыгар солбуйааччы Иннокентий Матвеев:

—  90-c сыллар саҥаларыгар биир бастакынан урбаан эйгэтигэр саҥалыы өйдөөх-санаалаах суоппар идэлээх дьон ылсыбыттара. Күн бүгүҥҥэ диэри ыраах айан суоппардара арктическай улуустарга таһаҕас таһан, Саха сирин социальнай-экономическай  сайдыытыгар бэйэлэрин сүҥкэн кылааттарын киллэрэ сылдьаллар. Ыраах айан суоппардарга биир баһылыыр-көһүлүүр оруолу Чурапчы улууһун дальнобойщиктара ылаллар. Өрөспүүбүлүкэҕэ бастакынан ыытыллар ыраах айан суоппардар күрэхтэһиилэригэр Чурапчыттан үгүс суоппар кэлэн кыттыыны ылар, —диэн бэлиэтээтэ. Кини ыраах айан бэтэрээн-суоппардарыгар Семен Федоровка уонна Никита Порядиҥҥа «Чурапчы улууһун сайдыытыгар үтүөлэрин иһин» диэн 3-c степеннээх бочуоттаах бэлиэни туттарда.

Кылаабынай суудьуйа Нам улууһуттан сылдьар Петр Семенов 1971 сылтан суоппардаабыт. 1993 сылтан күн бүгүҥҥэ диэри үлэ бэтэрээнэ билигин да ыраах айаҥҥа  сылдьар.

— Ыраах айан суоппардара бэйэлэрин чочуллубут сатабылларын, кыахтарын көрдөрөр күрэхтэһиилэригэр араас улуустартан 12 суоппар кыттар.

Биһиги саҕана маннык күрэхтэһиилэр суохтара. Суоппар маннык тэрээһиннэргэ кыттан, бэйэтин кыаҕын, сатабылын бэрэбиэркэлэнэр, атыттартан үөрэнэр. Күрэхтэһии Арассыыйаҕа ыытыллар балаһыанньанан барар буолан, уопуттаах суоппардар эмиэ көрө-истэ, үөрэнэ кэлбиттэр. Саастарынан хаарчах суох. Орто саас – 30, — диэн кэпсиир кылаабынай суудьуйа.

Күрэхтэһии саамай уопуттаах, саастаах кыттааччыта Владимир Кириллин — Ньурба улууһун бэрэстэбиитэлэ.

— 1980 c. Маардааҕы СПТУ-ну бүтэрэн, права ылбытым.1983 сылтан суоппардыыбын. 1985 c. ыраах айаҥҥа сылдьабын. ЗИЛ массыынаттан саҕалаабытым. Ньурбаҕа Золотинкаттан, Большой Невертэн таһаҕас таһар этибит. Онтон ЗИЛ-ы дизельнэй массыыналар солбуйбуттарыгар, дизелинэн собуоттанар УРАЛ-га олорбутум. Урут 80-с сылдьыбыт суолуҥ билигин олох атын — ЗИЛ «муҥнаах»  сыырдары нэһиилэ тахсаахтыыр этэ. Улахан куруустаах массыыналар ол сыырдары билигин билбэккэ тахсаллар.  Сорох кыаммат массыына, кыайан тахсыбакка, сэниэтэ бүтэн, онно туран хаалар түбэлтэтэ үгүс буолааччы. КАМАЗ оччолорго саҥа үөдүйэн эрэр кэмэ этэ. Сүрүн үлэбит —Золотинкаттан, Ленскэйтэн, Большой Невертэн курууһу таһыы. Ону тэҥэ Чурапчыга, Мэҥэ Хаҥаласка от тиэйээччибит. Хоту вездеходунан Халымаҕа, Булуҥҥа тиийэ үлэлиир этим. Саха сирин барытын кэрийбитим. 1997 сылтан КАМАЗ атыылаһан, бэйэ дьыалатын тэринэн, тэрилтэлэртэн туспа үлэлээбитим. Сүрүн үлэм соҕурууттан бородуукта таһыыта этэ, — диэн кэпсиир уопуттаах суоппар.

 

Владимир Ильич ыраах айанныыр кэмэ дьалхааннаах 90-c сылларга түбэспит. Соҕуруу куораттарга араас түбэлтэҕэ түбэһэрэ ханна барыай?

— Таҥара көмөтүнэн син сылдьан кэлбитим. Онно холоотоххо, билигин дойду трассаларын устун айанныырбын олус сөбүлүүбүн. Москваҕа, Новосибирскайга, Белоруссияҕа тиийэ холкутук сылдьабын. Тыа хаһаайыстыбатын тиэхиньикэтин таһабын. Суос-соҕотоҕун сылдьабын. Аара тохтуур сириҥ харабыллаах, суунар-тараанар, аһыыр сир – буолунай. Суола-ииһэ үчүгэйэ, сылтан сыл аайы олох тупсан иһэр, — диэн санаатын үллэстэр Владимир Ильич.

«Ыраах айан суоппардара туох массыынаҕа айанныыллар эбитий? Киирэн «дьиэҕин» хаартыскаҕа түһэрэбин дуо?» — диэн көрдөспүппэр, хаһаайын улгумнук сөбүлэстэ.

Бу саҥа көлүөнэ улахан кыамталаах массыына Владимир Кириллин билигин үлэлии сылдьар чааһынай тэрилтэтин массыыната эбит.

2013 с. уопуттаах суоппар тойонун кытта бэйэтэ баран, көрөн-истэн аҕалсыбыт. Массыына иһигэр оронун анныгар холодильниктаах, полкатыгар кофеваркалаах. Онон толору хааччыллыылаах массыына.

 

Харысхала, көбүөрэ — хаһаайын массыынатын дьиэ курдук быр-бааччы оҥостон кэбиспит.

Икки аҥаар ый курдук дьиэтиттэн тэйэ сылдьар киһи массыынатын олох чугас доҕорун курдук саныыр. «Куруук сууйа-сото, имэрийэ-томоруйа сылдьабын», — диир суоппар.

— Ыраах айан суоппардарын куонкуруһа уруккуттан буоларын биһиги ыраахтан истэ эрэ сылдьыбыппыт. Аны биһиэхэ бэйэбитигэр буоларын сөбүлүү ылынныбыт. Дойду таһымыгар буолар күрэхтэһиилэргэ ыччаттар хайаан да кыттыахтарын наада. Олоҕу кытта тэҥҥэ хаамсан иһэр ордук. Ассоциация тэриллиэҕиттэн ыла хамсааһын таҕыста, суоппардар бааллар диэн сырдатыллар, болҕомто ууруллар буоллар. Биһиги курдук ыарахан үлэлээх дьон баарбыт да суохпут да биллибэт этэ. Бу тэрээһин суоппардар маастарыстыбаларын үрдүк таһымҥа таһаарар, ааттарын дорҕоонноохтук ааттатар соруктаах, — диэн санаатын үллэһиннэ ыраах айан суоппара Владимир Кириллин.

Күрэхтэһии саамай эдэр кыттааччыта 30 саастаах Павел Иннокентьев 2006 сылтан суоппар ыстаастаах. Ыраах айаҥҥа 2009 с. Өлүөхүмэттэн саҕаламмыт. Онтон сыыйа хоту улуустарга тимири, тиэхиньикэни таһар буолбут.

— Оскуолаҕа эрдэхпиттэн суоппардыахпын баҕарар этим. Уопут сыыйа кэлэр. Сиэри-туому тутуһа сылдьабын. Ыраас массыынаҕа айанныырбын сөбүлүүбүн. Бэйэбэр наада буолуо диэн, күрэхтэһии ирдэбиллэрин үөрэтэ таарыйа кытта сылдьабын. Ассоциацияҕа киирэ иликпин. Онон бу тэрилтэ үлэтин саҥа билэн эрэбин, —— диэн кэпсиир эдэр суоппар.

Павел «Ыраас массыынаҕа айанныырбын сөбүлүүбүн», — диэн мээнэҕэ эппэтэ. Киирэн көрөбүн дуо диэн ыйыппыппар: «Атаххын устан киирэҕин», — диэн соһутта. Онон өҥөйөн туран хаартыскаҕа түһэрдим. Массыыната, кырдьык, ып-ыраас. Туох да ордук хоһу таҥас-сап суох.

Дьэ, ити курдук, күрэхтэһиигэ кыттар уоупттаах уонна эдэр суоппары кытта билсээппин кытта, күрэхтэһии саҕаланар. Анал балаһыанньа быраабылатынан массыыналар күрэхтэһэн бараллар.

Биир анаммыт массыынаҕа суоппардара эрэ уларыйар. Быраабыла сүрүн ирдэбилэ — бириэмэ: ким түргэнник сыыһата суох быраабыланы толорор диэн. Сыыспыт киһиэхэ мүнүүтэ эбиллэн иһэр.

Сатабыллаахтар күрэхтэһиилэрин түмүгүнэн муҥутуур кыайыылааҕынан  Томмоттооҕу транспортнай хампаанньа суоппара Валерий Иванов буолла.

Кини «СахаСканияСервис» (дир. Николай Скрябин) туруорбут 50 000 солк. суумалаах харчынан бириэмийэнэн уонна МР-155 саанан наҕараадаланна.

2 миэстэҕэ бу  матырыйаалым дьоруойа Павел Иннокентьев тигистэ. Кини 30000 харчынан (спонсор: Томмотооҕу транспортнай хампаанньа ген. дир. Семен Корнилов) бириэмийэнэн бэлиэтэннэ.

3 миэстэҕэ Чурапчыттан Андрей Баранкевич тигистэ. Кини 20000  солк. ылла ( спонсор: АДК «Логистик ,»Сандалы» кафе (Чаачыгый).

Бу күрэхтэһиигэ кыайбыт дьон сотору кэминэн Татарстаҥҥа ыытыллар Арассыыйатааҕы күрэхтэһиигэ Саха сирин чиэһин көмүскүөхтэрэ. 

Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ.